In het programma Tegenlicht van de VPRO deed Filosoof Hans Schnitzler in een uitzending wat een filosoof volgens mij altijd doet: stof tot nadenken meegeven. In deze boeiende uitzending “Digitale detox” bracht hij mijn vak en eerdere blogs die ik schreef samen.

Mijn vakgebied Informatiemanagement draait om data, gegevens en informatie om keuzes van ieder individu en organisaties te onderbouwen en ondersteunen. In de lessen die ik over het vak geef, laat ik altijd zien hoe dit voor bijna iedereen zo is. De pizzabakker in de keuken van de grote pizzakeuken wordt gestuurd door schermen waarop precies staat wat hij of zij moet doen en wie kijkt er niet op buirenradar op de smartphone voordat er met de “ommetjes” app een wandeling wordt gemaakt om die daarna met vrienden en bekende te delen. Sporters laten hun Strava resultaten zien en iedereen speelt de laatste populaire app. Op dit moment de digitale Lingo “Wordle” maar eerder was dat “Wordfeud”. Kortom, het is precies wat de heer Schnitzler betoogd, de digitalisering neemt ons leven over en data wordt leiden als een soort geloof. Hij noemt dit dataïsme.

Door deze toenemende afhankelijk en de hang naar informatie en de manier waarop de mens zich overgeeft aan de algoritmes van techbedrijven als Google, Microsoft, Tesla enz. ziet Schnitzler dat de mens zijn autonomie aan het verliezen is. In mijn blog Cogito Ergo Sum schrijf ik over deze autonomie die iedere mens zou nastreven. Het is de stelling van filosoof Descartes, “ik denk, dus ik ben” waarmee hij zegt dat de mens bestaat, zelf denkt, denkt te voelen en kan twijfelen. Het zou een universele behoefte van de mens zijn.

Daarnaast schreef ik eerder dat de mens een kuddedier is, dat mensen ook een enorme behoefte hebben om er bij te horen, gelijkgestemden te vinden en te omarmen. Bij die groep horen geeft warmte, veiligheid en bevestiging. En dat is precies waar de algoritmes op ingrijpen en daarbij de autonomie van mensen onderdrukken zonder dat ze het zelf echt in de gaten hebben. In de uitzending van Tegenlicht komen een aantal voorbeelden aan bod. Maar snuffel een dag rond op sociale media als Twitter en Facebook of zoek op google naar bevestiging van je idee en door de algoritmes die deze media hebben ga je steeds vaker en sneller je gelijk vinden.

In tijden van crisis, zoals de pandemie waar we nu middel inzitten, worden die effecten nog eens versterkt. Het delen van desinformatie neemt inmiddels ongekende vormen aan. Tenminste, wat ik dan desinformatie noem, want ook ik heb door mijn online gedrag een bubbel gecreëerd waar ik in zit en waarbij ik geloof dat ik nog steeds zelf nadenk. En inderdaad, mijn bubbel bevestigt mijn ideeën en mijn wereldbeeld en vertrouw ik mensen die ik nog nooit in levende lijve heb ontmoet. Ondertussen blijf ik denken dat ik autonoom ben, zelf nadenk en lach ik mij suf om mensen die desinformatie geloven en verspreiden en met een fakkel voor het huis van een minister gaat staan. De uitspraak “ut hep op feesboek gestaan” is een klassieker.

Ik lach dan ook niet echt, ik maak mij zorgen om deze ontwikkelingen. In een van mijn blogs schreef ik al over de zwarte zijde van mijn vak. Informatie is een wapen schreef ik dat blog en dat klopt. Maar het gaat verder, desinformatie is dat inmiddels ook. Er zijn inmiddels politieke partijen in onze Tweede Kamer die dag in dag uit zeer doelbewust onjuiste informatie verspreiden. Ze delen complottheorieën en mensen gaan er in geloven want als de man of vrouw die je van Twitter kent er OOK in gelooft en het komt op “nieuwssites” te staan dan zal het wel waar zijn toch? Dat die nieuwssites er juist zijn om de mens te doen geloven dat het waar is, wordt al niet meer gezien.

Hoe vaak ik niet hoor “doe zelf onderzoek” of mensen die als bron een website gebruiken die boordevol nepnieuws en complotten staat dan MOET het wel waar zijn en verklaren ze mij voor gek dat ik het niet wil zien: “je ogen gaan een keer open”.

De mensen zijn dataïst geworden. Ze vertrouwen op de data, de gegevens en de informatie die ze toegeworpen krijgen door de algoritmes van het Internet en ze zijn totaal vergeten zelf na te denken, ze zijn hun autonomie aan het verliezen om bij een kudde te horen die hetzelfde denkt. Het is niet voor niets dat Forum voor Democratie voortdurend roept hoe groot ze zijn, hoeveel ze samen doen, dat ze een eigen land, eigen geld en eigen scholen willen. In crisis willen mensen tot de kudde horen en zij creëren doelbewust de kudde, waarbij de alle autonomie bij de volgers wegnemen en de alleenheerser alles bepaald.

Of zit ik er helemaal naast? Ook ik ben dataïst, ook ik kies, bewust en onbewust voor de informatie die bij mij binnenkomt. Die data detox is zo gek nog niet, maar een keer inplannen denk ik.

Photo by Matthew Guay on Unsplash