Herinneringskamp Westerbork was al eerder onderwerp van mijn blogs. Zo schreef ik over mijn opdracht die ik daar deed en het blog verward wat het licht zag vlak na de afgrijselijke aanslagen in Parijs.
Tijdens mijn werk voor Kamp Westerbork leerde ik de medewerkers goed kennen. Slechts een klein deel overigens. Het overgrote deel bestaat uit vrijwilligers. Dankzij die vrijwilligers kan Kamp Westerbork doen wat het moet doen: het verhaal van het Kamp blijvend vertellen. De vaste, betaalde, werknemers waren stuk voor stuk zeer betrokken mensen. Mensen met liefde voor het vak en ook een liefde voor Kamp Westerbork, voor het verhaal van het Kamp Westerbork. Een voor een mensen die het belang van het verhaal zagen voor het nu, voor de toekomst en gedreven om alles te doen om dat verhaal te blijven vertellen.

Ik leerde in die periode het hele verhaal kennen. Ik ontdekte dat Kamp Westerbork meer is dan het doorvoerkamp waarvan het vooral bekend is. Die periode bestrijkt 3 jaar. Tussen 1942 en 1945 deed het dienst als doorvoerkamp voor de Nazi’s. Maar het verhaal begint in 1939 en zal uiteindelijk doorlopen tot 1971. Er is dus een veel groter verhaal.
Kamp Westerbork werd gebouwd in 1939 als vluchtelingenkamp. Na de nacht van 9 op 10 november, de Kristallnacht, wilden Joden zo snel mogelijk uit Duitsland weg. Maar ook destijds waren er erg weinig landen die deze Joodse vluchtelingen toelieten. Tot 1940 kwamen er ongeveer 10.000 Joodse vluchtelingen naar Nederland. De Nederlandse regering zat ook niet te springen om deze groep ontheemde mensen en besloot tot de bouw van Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Opmerkelijk aan dit besluit was dat de eigen Joodse gemeenschap voor de kosten van de bouw moest opdraaien. Op 9 oktober 1939 kwamen de eerste vluchtelingen er aan. Een half jaar later woonden er bijna 1000 vluchtelingen.

Na de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog moesten Indische Nederlanders kiezen voor Indonesië of Nederland. Voor hen die vluchten naar Nederland omdat zij na in Japanse kampen te hebben gezeten ook daarna niet meer veilig waren voor Indonesische strijders was hier in eerste instantie ook geen plaats. Zij werden opgevangen in Kamp Westerbork. In 1951 moesten zij echter plaats maken voor een nieuw groep: Molukkers.
En zo ontstond in 1951 een nieuwe functie voor het Kamp. Zij hadden de Nederlanders gesteund in hun strijd tegen een onafhankelijk Indonesië in de hoop een eigen (beloofde) staat te krijgen. Die kwam er niet en door de strijd die was losgebarsten was terugkeer naar Ambon onmogelijk en werd besloten ze naar Nederland te halen. Ook zij bleken niet echt welkom en Kamp Westerbork wat er toch al stond werd de plek waar ze naar o.a. toe werden gebracht. Ze werden uit het leger ontslagen en mochten geen betaald werk verrichten want ze moesten een keer terug naar Ambon. Tot 1971 bleven er Molukkers in Westerbork wonen.

Op dit moment ligt Kamp Westerbork onder vuur. De Nacht van de Vluchteling had Kamp Westerbork gekozen als startplaats van deze loop die aandacht vraagt voor de vluchtelingenproblematiek. Voor mensen die het hele verhaal van Westerbork kennen een zeer logische keuze. Dirk Mulder, zeer bevlogen directeur, wordt (met de dood) bedreigd en geïntimideerd. De reden: er zijn mensen die het niet eens zijn met deze keuze voor Kamp Westerbork en de manier waarom Kamp Westerbork hier aan meewerkt. En met hem worden ook andere medewerkers en alle vrijwilligers die met hun hele ziel en zaligheid inzetten voor het Kamp bedreigd en geïntimideerd. Om die bedreigingen is startplaats Kamp Westerbork komen te vervallen.

De bedreigingen komen uit twee kampen. Aan de ene kant uit de Joodse gemeenschap. Zij willen niet dat de verschrikkingen van de vluchtelingen van nu vergeleken worden met de hun lijden in de Tweede Wereldoorlog. Daar valt iets voor te zeggen als je Kamp Westerbork alleen (!) ziet als het doorvoerkamp van de Nazi’s naar de vernietigingskampen in Duitsland en Polen.
In mijn ogen doen ze daarmee het verhaal van Kamp Westerbork tekort. Kamp Westerbork werd gestart werd als opvang van Joodse vluchtelingen en de Joodse gemeenschap moest de bouw bekostigen. De overeenkomsten die er zijn tussen de houding van toen jegens de vluchtelingen van toen (de Joden) en die van de nu (vooral houding jegens Moslims) zijn overduidelijk en zelfs verontrustend. Het is dan ook niet verrassend dat er ook veel Joodse Nederlanders zijn die het initiatief toejuichen en zeer heftig reageren op de afwijzing uit hun gemeenschap en daar geen goed woord voor over hebben. Het zijn dan ook precies dezelfde groepen binnen die gemeenschap die lijnrecht tegenover elkaar lijken te staan in hun mening over het Israël van nu onder Netanyahu. Door de groep die nu tegen de Nacht van de Vluchteling is wordt kritiek op de regering in Jeruzalem gezien als antisemitisme en Jodenhaat. Op Twitter zijn legio voorbeelden te vinden van o.a. Esther Voet en Bart Schut maar ook van het Centrum voor Informatie en Documentatie voor Israel (CIDI) en van haar medewerkers.

Ook Dirk Mulder wordt antisemitisme en Jodenhaat verweten. Ik word daar verdrietig en stil van. Met dit verwijt aan hem is het een verwijt aan het kamp en al haar medewerkers. Het is een klap in het gezicht voor al die uren werk om het verhaal van Kamp Westerbork levend te houden en te vertellen. Juist om wat er in de jaren 30 en daarna is gebeurd niet te vergeten. In de wereld zoals we die nu kennen is dat akelig dichtbij.

Dat brengt mij op de andere kant die bedreigingen uit en mensen van het Kamp intimideren: extreem rechts Nederland. De politieke leiders Wilders en Baudet waren er, blijkbaar zonder enig historisch besef, als de kippen bij om de Kamp Westerbork als startplaats van de Nacht van de Vluchteling te veroordelen. De waarheid is dat hun gedachtegoed en ideeën zeer dicht aanschurken tegen het gedachtegoed van destijds dat eerst het Vluchtelingen Kamp Westerbork liet ontstaan wat in 1942 het doorvoerkamp van de Nazi’s werd om van mensen af te komen die niet welkom waren. Ze zijn zo tegen juist om de overeenkomsten tussen toen en nu nergens duidelijker worden dan in Kamp Westerbork.

Daarom schreef ik mijn blog verward juist daar en daarom was er geen betere plek om de Nacht van de Vluchteling te starten dan juist daar. Kamp Westerbork is de plek waar verleden en heden samen komen. Voor extreem rechts is dat beangstigend. Wat een deel van de Joodse gemeenschap bezield om daar tegen te zijn is nog gissen maar mijn water zegt dat het alles te maken heeft met Israel en Palestina. De huidige regering van Israel is hard op weg te herhalen van 80 jaar geleden de Joden werd aangedaan. Maar dat ik dat zeg zal door diezelfde mensen als antisemitisch en jodenhaat worden afgedaan.

De nacht valt over Westerbork.

Een volk dat voor tirannen zwicht
Allen, die hier tesamen zijn,
de levenden, de doden,
de handbreed, die ons scheidt, is klein,
wij zijn tesamen ontboden voor het gericht …

Gedenk de liefste, die hier ligt,
de broeder, vrind of vader,
maar gun Uw ogen wijder zicht,
aanzie het land en alle mens tegader,
hoor dit bericht:

Wij staan tesaam voor het gericht
voor goed of kwaad te kiezen,
een volk dat voor tirannen zwicht,
zal meer dan lijf en goed verliezen,
dan dooft het licht.

(Hendrik Mattheus van Randwijk, 1906-1966,dichter, prozaschrijver, verzetsheld, journalist)

Foto: eigen collectie