Vandaag staat op alle nieuwssites dat de Hogescholen een einde willen aan de prestatieafspraken die er zijn met het ministerie. Thom de Graaff, voorzitter van de vereniging Hogescholen, zegt dat in de Volkskrant. “Hogescholen mogen niet afgerekend worden op cijfers” stelt hij om de vervolgen “maar de overheid moet de instellingen vertrouwen.” De zelfde signalen komen uit het WO en de politiek geeft dubbele signalen af. Politici geven aan dat ze niets meer zien in het rendementsdenken maar de politiek blijft zich bemoeien met de details.

In het onderwijs is de afgelopen jaren veel energie, tijd en geld gestopt in het beantwoorden van de vragen van de overheid over het rendement van het onderwijs en alle andere rapportages die opgeleverd moesten worden. Dit veelal tot frustratie van leidinggevenden maar vooral het onderwijzend personeel die steeds meer administratieve taken op zich af zag komen. Daarnaast werd flink geïnvesteerd in informatiesystemen om de juiste informatie eenduidig op de kunnen leveren.

Dit hele verhaal is een mooi voorbeeld van wat de balans tussen “trust”, vertrouwen, en “control”, controle, kan doen met organisaties. De overheid heeft, al dan niet gegrond, weinig vertrouwen in  het onderwijsinstellingen gehad. Om grip de krijgen op de instellingen gaat de controle omhoog. Om de te kunnen controleren (op afstand) worden dan cijfertjes (KPI’s) bedacht die een beeld zouden moeten geven van de kwaliteit van de instelling. Of het iets zegt over de kwaliteit van het onderwijs is nog maar de vraag. Aan cijfers werden ook financiële stimulansen opgehangen. Enkele van deze werkten fraude in de hand, en dat liet de controledrift bij de overheid weer toenemen, immers het vertrouwen werd weer minder.

Diederik Stapel geeft hier een aardig doorkijkje in met zijn boek “Ontspoord”. Bijna iedereen kent het verhaal van Stapel. Hij fraudeerde op grote schaal met verzonnen onderzoeken, opvallend veel onderzoeken. Zonder ooit een andere schuldige aan te wijzen dan zichzelf beschrijft hij hoe gestuurd door de financiële prikkels voor de Universiteit onderzoek na onderzoek opleverde. Hoe meer onderzoeken de Universiteit publiceerde hoe meer geld er uit Den Haag kwam. Niet de kwaliteit van het onderzoek werd beloond maar het aantal. En de betrokken Universiteit nam de gelden dankbaar in ontvangst en was Stapel zeer erkentelijk. Toen deze fraude uitkwam liet de universiteit Stapel keihard vallen en sprak de overheid er schande van. Maar zijn gedrag was een rechtstreeks gevolg van de beloningstructuur uit Den Haag.

Ook worden Hogescholen en MBO’s betaald voor het aantal studenten dat met succes een diploma haalt. Het is dus niet zo vreemd dat scholen die veel moeten investeren in het opleveren van diezelfde cijfertjes dan de grens voor dat diploma langzaam naar beneden bij stellen. Niet juist maar gevoed door de rapportagedwang uit Den Haag en de beloningsstructuur bij het bekostigd onderwijs. Ook niet heel vreemd dus dat Universiteiten zoeken naar andere financiële bronnen zoeken om geld binnen te krijgen. In januari 2014 verschijnt er al in de media dat de Universiteit van Amsterdam bankiertje aan het spelen is. Niet goed te praten maar waar ging het mis? Inmiddels weet iedereen wat er de afgelopen weken bij de UvA is gebeurd.

Scholen willen zich meer gaan toeleggen op goed onderwijs. Diverse initiatieven zijn daar voor gestart. De “iPad-scholen” of beter O4NT (Onderwijs voor een Nieuwe Tijd) van Maurice de Hond en “Operation Education” van Claire Boonstra zijn daarvan de bekendste voorbeelden. O4NT richt zich op ander basisonderwijs en OE op een compleet nieuw “eco-systeem” voor het onderwijs. Beide vragen om een andere benadering van het onderwijs door de overheid, minder regels, minder controle, meer vertrouwen. Precies dat wat Thom de Graaff nu ook zegt.

De uitdaging is daarna aan het onderwijs om KPI’s te zoeken die de kwaliteit van het onderwijs echt (!) laten zien en die daadwerkelijk helpen om leerlingen en studenten aan een waardevol bewijs te helpen waarvan de markt denkt “iemand met dat papiertje wil ik in mijn organisatie hebben”. Dan zijn we volgens mij op de goede weg.

Photo by rawpixel on Unsplash